अतितीक्ष्णां मनुष्यावकाशलङ्घनं भवति वर्णविवेचनम्। श्यामः – धवलः इति विविच्य शासनस्य साहाय्येन धवलवर्गीय्यैः आफ्रिक्कायां तथा राष्ट्रान्तरेषु च कृतानि पीडनानि एव वर्णविवेचनम् इति कथ्यते। गान्धिजी , नेल्सन् मण्डेला इत्यादि महात्मानां श्रमफलेन विश्वे कानिचन परिवर्तनानि आगतानि। तथापि कुत्रचित् अध्यापि एतत् प्रत्यक्षं परोक्षं च प्रचलति।